Het Zigeunerfestival werd gehouden van 3 tot en met 5 juli 1992. Om een indruk te krijgen van de zigeunercultuur is het van belang om iets over de geschiedenis van het zigeunervolk te vertellen.
Oorsprong en geschiedenis van de zigeuners
Het woord zigeuners is afkomstig van de Middeleeuwse Griekse term athinganos. De Athinganos waren de mensen uit een kleine ketterse sekte uit Klein Azië. De Byzantijnse bevolking zagen de Athinganos aan voor tovenaars en waarzeggers. In Spanje worden de zigeuners Gaetano genoemd. De Franse zigeuners gaan als Gitan door het leven en in het Verenigd Koninkrijk spreekt men van Gipsy’s. Veel zigeunerleiders noemden zichzelf, hoewel ze er nooit een stap hadden gezet, de Graaf van Klein Egypte. Zigeuners uit Europa komen elk jaar op 24 en 25 mei in Sainte Maries de la Mer in de Camarque samen om daar het feest van de Zwarte Madonna te vieren. Tijdens de uitbundige processie, die uiteraard wordt bijgestaan met zigeunermuziek, wordt de beeltenis van de Zwarte Madonna tot aan de golven toe gedragen. Bij de plechtigheden wordt ook de genocide op de zigeuners tijdens de Tweede Wereldoorlog herdacht.
“De paradox van het zigeunerbestaan is: in theorie is het de meest vrije levenswijze, maar in de praktijk is de zigeuner de meest onvrije mens”, aldus schrijfster Mariët Meester in haar boek De Stilte voor het Vuur. Zij schreef een verslag, waarbij Jaap Ruig de fotorapportage verzorgde, over een andere zigeunergroep: de Romani.
Roma
De Roma-zigeuners komen voort uit het nomadenvolk dat oorspronkelijk in de vijfde eeuw na Christus vanuit Punjab naar verschillende werelddelen trok. Men sprak een Indo-Arische taal, dat afstamt van het Sanskriet. In Europa leefde de Romani-clan in Bohemen (gebied dat grotendeels het huidige Tsjechië bestrijkt). Veel woorden uit de moderne taal zijn ontleend aan de Romani-taal. Aan de oorspronkelijke taal werden diverse woorden en uitdrukkingen toegevoegd van de landen waar ze leefden. De mannen voerden beroepen uit als koperslager, ketellapper, mandenmaker en paardenhandelaar. De vrouwen waren kantwerkster, danseres of waarzegster. Het trekkend bestaan werd door de jaren heen bemoeilijkt door allerlei wetten en regels voor de ruimtelijke ordening.
Sinti
De Sinti-zigeuners zijn een bekende zigeunerclan. De Sinti waren voor het Amersfoorts Zigeunerfestival wekenlang op weg met hun paarden en hun, soms zelfgebouwde, houten wagens. Het reistempo was niet hoog. Per dag werden ongeveer 25 kilometers afgelegd. Tijdens de reis werd genoten van de vrijheid. De Sinti ageerden tegen de nog immer heersende vooroordelen. Ze zouden vies zijn, de kinderen zouden stelen en de omgeving vervuilen. Er is een duidelijk verschil met de stadsnomaden en de woonwagenbewoners die door ziektes en hygiënegebrek een verkeerd clichébeeld scheppen van de rondtrekkende zigeuner. Sinti zijn natuurliefhebbers. Zij zijn afhankelijk van en respectvol naar de natuur en houden die dan ook schoon. Paarden waren in het verleden van levensbelang. De liefde voor paarden is dan ook erg groot. De paardenmest wordt meteen opgeruimd. Op plekken waar dat verantwoord is en waar het is toegestaan maken de Sinti een kampvuur. ’s Avonds maken ze muziek. De avondlucht wordt gevuld met melancholieke, soms droevige, dan weer onstuimige zigeunermuziek waarbij gitaren en contrabas voor de begeleiding zorgen.
Het Zigeunerfestival vond plaats van 30 juni tot met 5 juli 1992
“We moeten af van het idee dat zigeuners alleen musiceren en voor de rest niks kunnen, wij hebben gekozen voor een positieve benadering, waarbij de zigeuners zelf hun vaardigheden kunnen tonen”
Geïnspireerd door een theatergroep uit Skopje, theatergroep Palipe, wilde stichting Sam, in samenwerking met de Amersfoortse organisatie, instellingen en horeca de levensstijl en cultuur van zigeuners onder de aandacht brengen. De opzet van het festival was om mensen kennis te laten maken met de zigeunermuziek en de zigeunercultuur. Gus Schillemans had tijdens een verblijf in Frankrijk kennis gemaakt met een dergelijk festival. Gus was enthousiast: “De sfeer en de entourage waren overweldigend”.
Na de discussie over -Mondriaan aan Zee- was het idee dat de culturele instellingen meer moesten samenwerken. De initiatiefnemers Gus Schillemans, André van Gelder en Paul Kloosterman, zijn hierop in gesprongen. Ze richtten de stichting SAM op. Hiermee hielden ze het eerste grote Zigeunerfestival in Amersfoort. Aanvankelijk werd er gedacht aan een klein festival. Maar na de discussies en uitkomsten van de Mondriaan aan Zee nota, bleken de instellingen en organisaties en horeca erg positief om samen te werken. Ook vanuit de zigeunerwereld werd enthousiast gereageerd. De landelijke organisatie van de Sinti en de Landelijke stichting Lau Mazirel zetten zich in voor de belangen van de zigeuners. Er wonen circa 3000 Sinti in Nederland, waarbij een groter concentratie gevestigd is in Limburg en Brabant. In feite is er geen sprake van één zigeunercultuur. Iedere zigeunerclan kent zijn eigen taal en tradities die ingegeven zijn door de gewoontes en gebruiken van het land waar ze vandaan komen.
De organisatie was in handen van Stichting SAM, de landelijke zigeunerorganisatie Sinti, in samenwerking met de Amersfoortse Culturele Raad, Theater Congrescentrum De Flint, Museum Flehite, de gemeente Amersfoort, theatercafé De Lieve Vrouw, Stichting de Vrije kelder, Het Anjerfonds, vereniging Lau Mazirel, Theater de Lieve-Vrouw, Theater Terra, Stichting Hot club de France, de Milieuboer en de horeca op het Lieve Vrouwenkerkhof, de Hof en de Groenmarkt.
De organisatoren van het Zigeunerfestival waarschuwden de Sinti voor de neiging van de bezoekers om “apies te kijken”. Men heeft een vooroordeel in het hoofd. Het festival is dan ook anders dan alle andere festivals.
In Amersfoort hadden de Sinti een plek bij het Openlucht Theater in Birkhoven. Omdat de organisatoren zelf een fout in de datum hadden gemaakt, was er een kortstondig probleem over de vergunning. Dat bevestigde bij de bezoekende zigeuners een vooroordeel. Gelukkig werd het probleem snel opgelost. De organisatoren zorgden ervoor dat de Roma en Sinti tijdens de Talkshow niet met elkaar in discussie kwamen, de verschillen en overeenkomsten tussen hen behoort in een andere discussie thuis. Nu werd het accent gericht op de cultuur en de aandacht voor de schone natuur van de zigeuners. Dat lukte goed. Een mooie en kwalitatief hoge bijdrage.
Programma
Wethouder Asselbergs opende op vrijdag 3 juli het festival met een performance van Nedjo Osman uit Joegoslavië in het Museum Flehite, waar een expositie hing van Safet Demiri.
In de Flint trad theatergroep Roma- theatergroep Pralipe op met de voorstelling De Bloedbruiloft van Frederico Garcia Lorca. Theater de Lieve-Vrouw presenteerde een talkshow over en met zigeuners over hun cultuur, met na afloop muziek van de groep Gipsy Swing en een fototentoonstelling Zigeuners in Nederland van Lau Mazirel. In het theatercafé was de fototentoonstelling van Halim Memet. Het filmhuis verzorgde de film Time of the Gipsy’s van de Joegoslavische regisseur Emir Kustirica. In de Kelder was een workshop Hot club de France van Jan Martensen gevolgd door een concert van Radu Vincu; popmuziek met zigeunerinvloeden.
Ook de St Aegtenkapel stelde haar deuren open met een concert van de Hongaarse cimbaalspeler Kahlman Balogh. Op het Lieve Vrouwenplein was een zigeuner ambachtsmarkt. De Hof was het decor van zigeunermuziekconcerten van de Porto’s. Bij restaurants Beograd, Grand Café Halewijn, de Verliefde Kreeft, Monnickendam en Tio Rico kon men een zigeunermaaltijd nuttigen.
Bij Grand Café Halewijn was een fototentoonstelling rondom de zigeunergitarist Django Reinhardt. Godfried Beumers vertelde in het Openluchttheater verhalen aan kinderen, zoals: De zeven wonderlijke werelden van Kalo Dant. Muziek was er van de Gipsy Kids en Basili.
Geef een reactie